Het Utrechtse schaakspel met onder andere de Dom als koning en dame Trijn op b4
(foto: Bram van Reemst)

Schaakvader André van Schie heeft een speciaal Utrechts schaakspel ontworpen. Vorig jaar heeft hij 150 exemplaren verkocht voor een goed doel, het Wilhelmina Kinderziekenhuis. Sinds deze week is er ook groot exemplaar op de voorhof van het Utrechts Archief. Een participerend verslaggever van Moira-Domtoren was bij de opening.

Wat is het Utrechtschaakspel?

De ceremoniemeester geeft namens het Utrechts Archief uitleg over het Utrechtse schaakspel van André van Schie (foto: Bram van Reemst)

Het spel heeft schaakstukken met een speciale vorm. Ze verbeelden zes iconen van de stad:

• De Domtoren is niet alleen de naamgever van Schaakvereniging Moira-Domtoren maar ook het hoogste schaakstuk van de set. Hij dient dan ook als koning, niet als toren. Het Utrechtschaakspel zal wel het enige schaakspel ter wereld zijn met zes torens op het bord in plaats van vier.
• Trijn van Leemput die met een pikhouweel de Vredenburcht te lijf ging tijdens de Nederlandse opstand fungeert als dame. De directeur van het archief noemde haar “de Utrechtse Jeanne d’Arc”. In de Heldinnenbuurt in Overkapel – een deel van Overvecht – zijn vlakbij elkaar een Trijn van Leemputdreef en een Jeanne d’Arcdreef.
  

  In de buurt Overkapel staat een standbeeld van Trijn van Leemput van de hand van Amira Djanashvili (foto: Bram van Reemst)

• De koning en dame worden niet zoals op andere schaakborden bijgestaan door een raadsheer, bisschop, nar (fou) of hardloper, maar door een heuse paus: de Utrechter Adrianus VI, vooral bekend van het Paushuis op de Pausdam.
• Op het paard zit de Utrechtse beschermheilige Sint Maarten gereed om zijn mantel te delen met een bedelaar.
  

  De Utrechtse stadsvlag is ook rood met wit. Op deze versie tevens een afbeelding van Sint Maarten (foto: Bram van Reemst)

• In Utrecht staan vier watertorens (die hielpen bij de bestrijding van epidemieën…). Zo ook op het schaakbord. De schaaktoren is gebaseerd op de watertorens in de binnenstad (Lauwerhof) en aan de Vaartse Rijn (Rotsoord); de torens in Overvecht en aan de Amsterdamsestraatweg hebben een andere vorm.
• Als pion is er nijntje, het beroemdste konijn van Europa. Vanwege de zestien nijntjes hebben mensen het ook wel over het Nijntjeschaakspel.

De schaakstukken zijn net als de velden van het bord niet bruin en geel, zoals anders, maar rood en wit – de stadskleuren van Utrecht.

Van klein naar groot formaat

Tijdens de Algemene Ledenvergadering van 2019 overhandigden Ariane en Ernestine Elkenbracht een exemplaar aan Moira-Domtoren (foto: Loes van Gool)

André van Schie maakte het Utrechtschaakspel toen zijn kinderen Ariane en Antoni lid waren van Moira-Domtoren. Tijdens de ledenvergadering vorig jaar gaven Ariane en moeder Ernestine de club ook een exemplaar.

De oud-jeugdleden Ariane en Antoni (de kinderen van André van Schie) hebben elk een Nijntje gesponsord (foto: Gonnie Oosterbaan).

De kinderen hebben ook de nieuwe grote versie gesponsord, dus hun namen staan op een nijntje. Ze heeft het formaat van een lief tuinkaboutertje, de Domkoning en Trijn zijn groot genoeg om op een processie (of op de carnavalsoptocht van Leemput) mee te dragen.

Voor de grote versie bij het Utrechts Archief was een inzameling die in een mum van tijd het streefbedrag opleverde. De onthulling gebeurde vanwege de huidige epidemie in een aantal lichtingen, met steeds een klein groepje genodigden. Een medewerker van het Utrechts Archief – en vriend van André – hield een toespraak, maar hoe neem je een schaakspel in gebruik? Door te schaken natuurlijk!

Tijdens zijn sessie mocht Moira-Domtorenlid Bram van Reemst de openingspartij spelen, met de rode stukken tegen een schakende dame. Wit begint en rood wint, grapte de ceremoniemeester, maar zoals het hoort bij een demonstratiepartij werd het na allerlei spectaculaire verwikkelingen remise.

Wit begint en rood wint? Maar gaat de rode Nijntje naar e6 of e5? (foto: Gonnie Oosterbaan)

Het Utrechts Archief is de laatste jaren naast een archief ook steeds meer een museum over de stadsgeschiedenis van Utrecht. Er zijn regelmatig tentoonstellingen. Het oprolbare schaakbord en de stukken liggen in een oude reclamezuil bij de ingang, waarvan men de sleutel kan krijgen bij de receptie. Zo kunnen Utrechtenaren ook eens een echte Utrechtse schaakpartij spelen. Nu nog een Utrechtse openingsvariant…

In deze peperbus (reclamezuil) bij het Utrechts Archief wordt het Utrechtse schaakspel bewaard (foto: Bram van Reemst)

Voor de gelegenheid had Bram zijn Moira-Domtorentenue aan. Er zijn nog exemplaren te bestellen bij Henk van Lingen. (foto: Gonnie Oosterbaan)

Zie ook

• • • Utrechts schaakspel brengt € 4.330,- op voor kinderen in WKZ (website Vrienden van het Wilhelmina Kinderziekenhuis)
    • Bijzonder Utrechts schaakspel uitgereikt (DUIC, 3 mei 2019)
    • Moira-Domtoren krijgt Utrechts schaakspel aangeboden (onze eigen website)
    • Schaken met nijntje, de Dom en Sint Maarten (aankondiging inzameling door het Utrechts Archief)
    • Levensgrote variant van Utrechts schaakspel vanaf vandaag voor iedereen te gebruiken (DUIC, 18 juli 2020)
    • Het Utrechts Archief brengt bewoners samen met een echt Utrechts schaakspel (Oud Utrecht)
    • Verslag van de opening – website Utrechts Archief